Theaterarchieven
Het Letterenhuis bewaart heel wat theaterarchieven. Bij de verwerving van theatererfgoed richten we ons vooral op de archieven van theatermakers- en gezelschappen. Maar ook kostuum- en decorontwerpers krijgen een plaats in het archief. Doorheen de jaren groeide de collectie gestaag aan.
Doorheen de jaren groeide de collectie gestaag aan. Recent vervoegden enkele mooie archieven van theatergezelschappen de collectie. Zo kwam het archief van DASTheater, de voorloper van Compagnie Cecilia, erbij. Het gezelschap speelde in Vlaanderen, maar had ook een groot internationaal bereik. In het archief bevinden zich de scripts van de stukken die in Franstalig België en Frankrijk werden gespeeld. Het nieuw verworven archief van Compagnie De KOE en het Hof van Eede geeft via zeventig archiefdozen, die per productie geordend zijn, inzicht in het maakproces van het gezelschap.
Een fijne aanwinst was ook het archief van Poppentheater Schokkeljoen, voorloper van Poppentheater Joris Jozef én nog later Ultima Thule; beide archieven waren al in het Letterenhuis aanwezig. Het gezelschap begon in de jaren zeventig als amateurtheater en maakte alle decors en poppen zelf. In het archief zitten onder andere portretten van de poppen en dia’s met foto’s van de voorstellingen.
De omvangrijke documentatiecollectie van het Vlaams Theater Instituut (VTi), die recent werd verworven, is van onschatbare waarde voor het Vlaamse theaterlandschap. Deze collectie bevat brochures, foto’s, opnamen en persknipsels over alle theatervoorstellingen die in Vlaanderen werden gemaakt.
Verder zijn er ook regelmatig aanvullingen op archieven, zoals op dat van acteur en regisseur Jan Decorte (1950) en actrice Sigrid Vinks (1956). Jan Decorte schrijft toneelstukken – waarin hij geregeld ook zelf meespeelt – en vertaalt en bewerkt ook theaterwerken. In 1981 werd hij artistiek leider van het gezelschap Het Trojaanse Paard, dat later werd omgedoopt tot Jan Decorte & Cie en nu de naam Bloet vzw heeft. Sigrid Vinks werkt sinds 1981 samen met Jan Decorte als dramaturg, vertaalster, kostuumontwerper en actrice. In 2018 schonken Decorte en Vinks hun uitgebreide artistieke en politieke archief aan het Letterenhuis, met daarin brieven, films en opnamen. Regelmatig volgen er aanvullingen op dit archief.
Decor- en kostuumontwerp
De collectie van het Letterenhuis bevat ook archieven van decor- en kostuumontwerpers. Van Lon Landau (1910-1945), die in de late jaren 1930 voor de Koninklijke Nederlandse Schouwburg werkte, bewaart het Letterenhuis een honderddertigtal ontwerptekeningen van voorstellingen zoals Lucifer (1937) en Van de vos Reinaerde (1938).
Mimi Peetermans (1929-2014) werkte 43 jaar als kostuumontwerper in de Koninklijke Nederlandse Schouwburg in Antwerpen en verzorgde de scenografie en kostumering in verschillende andere theater- en cultuurhuizen. Ook was ze docente kostuumgeschiedenis en esthetica aan verschillende scholen. Haar archief, dat onder meer bestaat uit prachtige decor- en kostuumontwerpen, geeft kleur aan de collectie van het Letterenhuis.
Ook het archief van John Bogaerts (1940), die van 1961 tot 1986 het kostuum- en decorontwerp deed voor de Koninklijke Nederlandse Schouwburg, en de scenografie verzorgde voor het Ballet van Vlaanderen, het Raamtheater en het Fakkeltheater, bevat pareltjes van decor- en kostuumontwerpen, maar ook foto's, dia's, theaterbrochures en affiches.
Digitaal archief
Het Letterenhuis verwerft niet alleen papieren archief, maar ook digitaal materiaal. Naast verschillende affiches en flyers droeg het theaterhuis De Nwe Tijd een stuk digitaal archief over. Dit archief toont het reilen en zeilen van de organisatie. Het werpt licht op de artistieke werking, de promotie en de communicatie en bestaat onder meer uit theaterteksten, technische fiches, speellijsten en promoteksten- en beelden.
Affiches
Daarnaast kon ook de grote affichecollectie van het Letterenhuis aangroeien met verschillende theateraffiches, van WPZimmer, DeBeweeging, De Nwe Tijd en Monty. Deze promotieaffiches voor podiumkunstenvoorstellingen en -festivals bieden een blik op het rijke theaterlandschap in Vlaanderen.
Theaterarchieven op het collectieplatform
Het Letterenhuis verzamelt al jaren archief van theatermakers en gezelschappen. Ondertussen is er al veel geïnventariseerd en raadpleegbaar op ons collectieplatform of te bekijken in onze leeszaal.
In die archieven valt veel te ontdekken: de inzichten van theatervernieuwers, het wedervaren van Vlaamse theaterauteurs in het buitenland, de ontstaansgeschiedenis van een voorstelling of de geschiedenis van een theatergezelschap.
Zo werd bijvoorbeeld het archief van Tone Brulin (1926-2019) recent ontsloten. Brulin was toneelauteur, acteur en regisseur en richtte in 1953 samen met Jan Van Den Broeck (1912-1976) in Antwerpen het Nederlands Kamertoneel op, een avant-gardistisch kamertoneelgezelschap. De voorstellingen speelden in een zolderruimte, vandaar dat er vaak verwezen werd naar Theater op Zolder, eerder naar de locatie dan naar het gezelschap.
Brulin werkte o.a. voor de Brusselse KVS en de BRT en maakte ook internationaal furore als theatermaker, onder andere in Zuid-Afrika en Maleisië. In 1975 richtte hij de toneelgroep TIE 3 op, gevestigd in Antwerpen, die zich richtte op de opvoering van multiculturele voorstellingen in binnen- en buitenland. Het archief geeft een rijk beeld van de theateractiviteiten van Brulin en levert tal van interessante inzichten op: uit sommige kladjes blijkt Brulins visie op zijn toneelstukken.
Ook kan je een kijkje nemen in enkele grote theaterarchieven zoals dat van Theater Aan Zee met contracten, programma’s, promotiemateriaal, voorbereidende nota’s en affiches van de eerste twintig edities.
Het omvangrijke archief van Het Gevolg, opgericht in 1983, toont hoe de toneelgroep z’n plek in het theaterlandschap verwierf. Het Gevolg kenmerkte zich vanwege z’n maatschappelijke betrokkenheid en het vertrouwen in jonge acteurs en regisseurs. Het gezelschap wilde volgens de oprichtingsbrochure ‘in een professioneel kader aan niet-professionelen de kans geven om actief met theater bezig te zijn’.
Je kan ook grasduinen in de archieven van vader en zoon Michel (1894-1965) en Rudi (1930-1994) van Vlaenderen. Beiden waren zeer actief in de theaterwereld. Michel van Vlaenderen was directeur van de Koninklijke Nederlandse Schouwburg, zijn zoon Rudi was acteur en regisseur bij verschillende theatergezelschappen in Vlaanderen en Nederland en bij de radio- en tv-uitzendingen van de BRT. Hij richtte het gezelschap Toneel vandaag op en was van 1962 tot 1973 de eerste directeur van het Hoger Rijksinstituut voor Toneel en Cultuurspreiding (HRITCS).
Ook valt er veel te ontdekken in de archieven van belangrijke Vlaamse theatergezelschappen- en huizen, bijvoorbeeld in het archief van de Koninklijke Nederlandse Schouwburg en Het Toneelhuis, Theater Zuidpool, of De Tijd. In het archief van De Tijd zit onder andere materiaal over het vroege regiewerk van Ivo van Hove (1958) en het werk van Lucas Vandervorst (1957).
Het archief van Fred Engelen (1912-1967) en Tine Balder (1924-2021) is ook helemaal ontsloten. Fred Engelen was theaterpedagoog, regisseur en acteur. Hij werkte jarenlang als medewerker van Herman Teirlinck, als leider van Studio van het Nationaal Toneel (de voorloper van Studio Herman Teirlinck) en regisseerde toen verschillende voorstellingen. Engelen bekleedde de eerste leerstoel in Drama in Zuid-Afrika, een positie die hem werd aangeboden door de Universiteit van Stellenbosch. Zijn vrouw, Tine Balder, was actrice en speelde o.a. voor de KNS en in Zuid-Afrika voor de Kaaplandse Raad vir Uitvoerende Kunste en later voor de Transvaalse Raad. Het rijke theaterleven van Engelen en Balder komt mooi in beeld in hun archief.
