De verstrengeling van het persoonlijke en het professionele
Reimond Stijns werd geboren in het Oost-Vlaamse plattelandsdorpje Mullem in 1850, als oudste van acht broers en zussen. Ze kregen allemaal onderwijs van hun vader Henri Stijns, die koster en onderwijzer was. Reimond Stijns speelde later een actieve rol in de eerste schoolstrijd (1879-1884), de politiek-ideologische strijd tussen katholieken en liberalen. Dit resulteerde in zijn gedenkwaardige roman Arm Vlaanderen (1884), die hij samen met auteur Isidoor Teirlinck (1851-1934) schreef. Stijns was liberaal gezind en voorstander van het rijksonderwijs.
Stijns begon zijn carrière in 1869 als hulponderwijzer aan de gemeenteschool in Oudenaarde. In 1871 bekleedde hij dezelfde functie in Mullem. In Oudenaarde sloot hij zich aan bij de onderwijzerskring Hoop in de Toekomst, waar hij hulpschrijver en –secretaris werd. In 1872 zette hij zijn carrière als hulponderwijzer voort in Sint-Jans-Molenbeek, waar hij tot zijn dood zou blijven wonen.
Het schrijversleven
Stijns’ literaire carrière begon met een anonieme inzending onder het pseudoniem H.S. Reimke naar het Brusselse weekblad De Kerels. Dit blad werd mede geredigeerd door de hierboven genoemde Isidoor Teirlinck, die later Stijns’ zwager en schrijfpartner zou worden. Uit deze contacten ontstond een vruchtbare literaire samenwerking tussen Teirlinck en Stijns. Hun geschriften werden destijds als progressief en liberaal beschouwd, en vooral Vlaamsgezind. Ze publiceerden romans zoals Frans Steen (1878) en Baas Colder (1879), waarin de morele boodschap sterk naar voren komt. Een Franstalig exemplaar van deze romans is terug te vinden in het archief.
Hun belangrijkste gezamenlijke werk was Arm Vlaanderen (1884). Deze roman wordt door sommigen als een mijlpaal in de Vlaamse literatuur beschouwd. Een handschrift ervan is in het archief aanwezig.
Hun samenwerking beperkte zich niet tot proza. Samen schreven ze ook verschillende dramastukken. Eén daarvan, ‘t Is uit liefde (1886), is in de vorm van een theaterscript bewaard gebleven in het archief.
Na de publicatie van Arm Vlaanderen ging het schrijversduo uit elkaar. De redenen hiervoor zijn onderwerp van discussie. Er bestaan vermoedens variërend van een meningsverschil over de maatschappelijke en sociale rol van literatuur tot Stijns die zich tweede viool voelde in de samenwerking. Biograaf Jozef Sarens speculeert in zijn monografie over Reimond Stijns (1981) over de mogelijke oorzaken van deze literaire breuk.
In 1886 publiceerde Reimond Stijns zijn eerste zelfstandige werk Schetsen en verhalen, een bundel met zowel conventionele als meer gedurfde verhalen. Kort daarna verscheen zijn roman Ruwe liefde (1887). Dit werd later door Edmond Roeland (1873-1929) tot toneelstuk omgewerkt. Een exemplaar hiervan bevindt zich in het archief.
Mullem als vruchtbare voedingsbodem
Reimond Stijns’ geboortedorp en jeugdherinneringen vormen de inspiratie voor verschillende novellen en verhalen, zoals ‘Onze Jan’ (1904) en ‘Een kapitein’ (1904), gebundeld in Het paradijs en andere verhaaltjes (1904). Ook ‘Aan de zee’ (1896) en ‘Roode phantasie’ (1894), opgenomen in de bundel Driften (1896), putten uit deze bron. In het archief bevinden zich proefdrukken van deze verhalen, waarvan sommige ook in het Frans zijn vertaald.
Zijn grootste en laatste prestatie was de roman Hard Labeur (1904). Deze roman schetst een somber beeld van de levensomstandigheden op het Vlaamse platteland aan het einde van de 19de eeuw: erbarmelijke werkomstandigheden, huishoudelijk geweld, wreedheid tegenover zwakkeren, dierlijke afgestomptheid, onverbloemd winstbejag. Het werd in 1985 verfilmd tot tv-feuilleton. Hierdoor kreeg zijn werk tachtig jaar na zijn overlijden alsnog bredere erkenning. De archiefstukken van de verfilming uit 1985 bestaan voornamelijk uit knipsels met filmbesprekingen en kranteninterviews met cast en crew.
Arme menschen, een nagelaten werk
Bij zijn vroegtijdige dood door levercirrose in 1905 liet Stijns een reeks onafgewerkte projecten na. Het omvangrijkste daarvan was de roman Arme menschen. Het boek verschilt stilistisch van zijn eerdere, naturalistische werk. Het is geschreven in een eenvoudiger en helderder stijl. De roman werd postuum in 1920 uitgegeven door neef Herman Teirlinck (1879-1967), de zoon van zwager Isidoor. Herman schreef het voorwoord bij deze publicatie. Het archief bevat verschillende handschriftversies, typoscripten en publicaties van fragmenten uit het onafgewerkte boek.
Dagboeken vol alledaagse beslommeringen
Reimond Stijns’ archief bevat verschillende dagboeken uit de periode van 1898 tot 1905. Deze dagboeken bieden een blik op Stijns’ dagelijkse leven en gedachtegangen. Hij noteerde zowel zijn boekhouding als anekdotes over gebeurtenissen die hij op straat waarnam. De routinematige opname van het weerbericht in zijn dagboeken geeft de indruk dat Stijns misschien wel een carrière als weerman misgelopen is. Over zijn literaire activiteiten schreef hij echter weinig tot niets. Het zijn vooral de dagdagelijkse dingen die hij vastlegde.
Een netwerk aan contacten
Zijn bewaard gebleven briefwisseling bestaat uit correspondentie met zowel familieleden als een uitgebreid netwerk van auteurs. Namen zoals Theophiel Coopman (1852-1915), Pol de Mont (1857-1931), Nestor de Tière (1856-1920) en neef Herman Teirlinck komen erin voor.
De collectie archiefstukken van en over Reimond Stijns is beschikbaar voor onderzoek in de leeszaal.
