De Leeuw van Vlaenderen (1838) handelt over een conflict tussen de Franse koning en de steden in het graafschap Vlaanderen dat culmineerde in de Guldensporenslag op 11 juli 1302, waarbij de Franse koning werd verslagen. Conscience beschrijft de slag heel precies, maar voegt aan wat bekend is over de historische werkelijkheid een flinke dosis fictie toe waardoor de veldslag uitgroeit tot een heldhaftige en bovenmenselijke strijd. Hoewel het boek van Conscience in zijn oorspronkelijke opzet binnen het Belgische nationalisme moet worden begrepen, speelde het verhaal een belangrijke rol in het Vlaamse nationale bewustzijn, wat bijvoorbeeld verklaart waarom 11 juli werd gekozen als Vlaamse feestdag.
Affiche voor de intekening op 'De Leeuw van Vlaenderen', in een ontwerp van Gustaaf Wappers (1838)
De verschillende handschriften van De Leeuw van Vlaenderen in het Letterenhuis bieden een unieke kijk in de ontstaansgeschiedenis van het werk. Zo is er een handschrift van dertig vellen met aantekeningen uit kronieken en jaarboeken ter voorbereiding van de roman. Ook zijn er notities, berekeningen en een plattegrond van het slagveld. In het kladhandschrift is een lijst met personages te vinden waarin je kunt zien dat sommigen eerst een andere naam hadden. Het kladhandschrift dompelt je onder in het schrijfproces: je ziet hoe Conscience zinnen schrapte, wijzigingen aanbracht, soms opnieuw begon… Het ‘nethandschrift’ toont de volgende stap in dit proces. Dit was de drukkerskopij waarin Ferdinand Augustijn Snellaert bij het nalezen verbeteringen aanbracht. De Leeuw van Vlaenderen werd dus zeker niet in een keer geschreven.
Het archief van Hendrik Conscience, de eerste romanschrijver van Vlaanderen, is nauw verbonden met het ontstaan van het Letterenhuis. De stad Antwerpen kocht het in 1899 aan en in 1912 werd het gebruikt voor een tentoonstelling ter nagedachtenis van de honderdste geboortedag van de auteur. De expositie was zo’n groot succes dat er plannen kwamen voor een permanent Consiencecemuseum. Dat werd niet gerealiseerd, maar in 1933 werd wel het Museum van de Vlaamsche Letterkunde gesticht, met een vaste plaats voor Conscience.
Portret van de jonge Hendrik Conscience door Xavier de Cock (1838)
Het bewaarde archief van Hendrik Conscience bestond aanvankelijk vooral uit manuscripten, voorwerpen en documentatie. Een ander deel ervan, handschriften en brieven, was al tijdens Consciences leven, in 1868, in vlammen opgegaan. Toch kwamen er in de loop der jaren wel enkele spectaculaire aanvullingen. Zo werd het archief in 2014 verrijkt met ruim vijfhonderd brieven via het archief van Antoon Jacob (1889-1947) dat het ADVN, archief voor nationale bewegingen, had verworven. Recent kwam een van de weinige handschriften van Conscience die het Letterenhuis nog niet bezat via de collectie Baestaens in het Letterenhuis terecht: het manuscript van Consciences Kempische roman Rikke-tikke-tak (1851).
Handschrift van 'Rikke-tikke-tak'
Het Letterenhuis bewaart nu een zeer rijk Conscience-archief met verschillende handschriften van proza, gedichten, voordrachten, artikelen en brieven. De brieven bieden vaak een inkijk in de literaire wereld uit Consciences tijd. Veel jonge, beginnende dichters, die later ook bekendheid zouden genieten, stuurden hun eerste literaire creaties naar Conscience ter beoordeling. Dat zijn zeer interessante bronnen, zeker omdat soms ook de tegencorrespondentie bewaard is gebleven.
Meer lezen?
literairecanon.be/nl/werken/de-leeuw-van-vlaenderen
