Einderloos, splijtvrees, meemoe, kinderlevend kinderleven, overlevingspijn, binnenstebuitentijd, wesjsmesj, faloe: het zijn woorden die je in dit nummer zal tegenkomen, en nee, we hebben onze eindredacteur niet ontslagen, noch hebben slaaptekort of druilerige kleuters ons tot waanzin gedreven.
In welke taal vat je een ervaring als zwangerschap, waarin begrippen als ‘het zelf’ en ‘begrensde individuen’ poreus worden? De vloeibaarheid en veelvormigheid van moederschap laten zich slecht vangen in lineaire, eenduidige taal. Klassieke taal is gestoeld op scheiding en abstractie, en mist de nuances van de intense fysieke en mentale verwevenheid die met het moederschap komt. Bovendien lijven dominante kaders (politieke, medische, religieuze) het moederschap graag door middel van een vaste betekenis in.
Benoem je bijvoorbeeld hoe krachtig de transformatie tot moeder kan zijn, dan dreig je ongewild verknoopt te raken in een deterministisch discours waarin niet alleen elke vrouw moeder zou moeten worden, maar elke moeder ook vervuld van haar rol zou moeten zijn. Zelfs het woord ‘moeder’ alleen roept al het beeld op van een biologische moeder met een schare kinderen van eigen kweek, en uiteraard is het een vrouw.
Het moederschap wordt zo een strak verhaal waarin het moeilijk bewegen is. Wie mag zich moeder noemen? Hoe gedraagt een moeder zich? Dat soort onderliggende retoriek leidt af van het grote maatschappelijke potentieel dat in moederschap schuilt. Zoals journalist Lucy Jones schrijft, is het moederschap een domein van potentiële empowerment in plaats van onvermijdelijke onderdrukking.
Het opnemen van zorg, ook voor nietbiologische kinderen, het verschuiven van perspectief, de verhouding tot het bredere ecosysteem, het overstijgen van ideeën rond individu en een andere relatie tot tijd: dat kan een motor zijn voor verandering, voor bevrijding uit ons dolgedraaide kapitalistische systeem.
Daarvoor hebben we verhalen nodig. Die waren eeuwenlang afwezig in ons culturele referentiekader, omdat dat niet door moeders werd gemaakt. We beginnen nog maar net ruimte te geven aan verhalen over bevallen, borstvoeding geven, de zorg voor kinderen en het mentale proces, en nog steeds worden die als een ‘soft’ literair onderwerp gezien – alleen interessant voor mensen met kinderen – in plaats van een broedplaats voor vernieuwende ideeën over hoe we onze samenleving kunnen vormgeven.
Hoe klinkt onze moedertaal dan? Toen het Letterenhuis aan Anneleen Van Offel vroeg om de nieuwe themaexpo te cureren rond moederschap in de literatuur, wilde ze dat dit zou leiden tot zoveel mogelijk nieuw werk. Met dit nummer wil ze, samen met onze redacteur Sylvie Marie, de literatuur een stevige injectie geven van wat eeuwenlang onbeschreven is gebleven. Laat dit een poging zijn om het gekaapte discours over moederschap terug te claimen.
Met werk van Anneleen Van Offel, Runa Svetlikova, Joke Van Caesbroeck, Lies Jo Vandenhende, Lise Delabie, Kristien Spooren, Joke Struyf, Kristien Hemmerechts, Reinout De Pauw, Tania Verhelst, Saskia de Coster, Myriem El-Kaddouri, Siel Verhanneman, Ingrid Vander Veken, Anne Louïse van den Dool,Tuly Salumu, Salma Nachi, Sien Volders, Rodante van der Waal en Sylvie Marie en ook nieuw werk van Maartje Franken, Maria Bochicchio en Wout Waanders.
Alle illustraties door Charlotte Peys.
Deus Ex Machina #194 kost € 12,00 en is vanaf 29 september te koop in de shop van het Letterenhuis. Je kan ook een exemplaar bestellen via de webshop van Deus Ex Machina.