De vleessnijmachine van Tom Lanoye
De vleessnijmachine van Tom Lanoye
Je komt het zelden tegen in een archief over literatuur: een vleessnijmachine. Toch is er eentje te vinden in het Letterenhuis: een ‘Osborne National model 85 meat slicer’.
De vleessnijmachine komt uit de vroegere slagerij Lanoye-Verbeke uit Sint-Niklaas, van de ouders van schrijver Tom Lanoye (1958).Jarenlang was deze vleessnijmachine, samen met twee bordjes uit de slagerij met daarop ‘Vers Inlands Vlees’ en ‘Bevroren vlees’, te zien in de vaste opstelling van het Letterenhuis.
De gebeurtenissen in de slagerij spelen een rol in enkele romans van Lanoye.
Een slagerszoon met een brilletje
In het eerste verhaal uit zijn prozadebuut Een slagerszoon met een brilletje (1985) verschijnt Jean-Baptiste Lanoye (een voorvader) als spook aan de moeder van Lanoye, die op dat moment zwanger is van de schrijver. Hij vertelt de geschiedenis van de slagerij – de Lanoyes zijn al generaties lang veehandelaars en slagers – en voorspelt dat met de geboorte van dit laatste kind de kans op een voortzetting van de slagerij definitief verloren is:
En met deze wordt het héél erg. Leest zijn ogen kapot vóór hij 12 is, in stripverhalen dan nog. Een slagerszoon met een brilletje, dat kàn toch niet?’
(Tom Lanoye, Een slagerszoon met een brilletje, Bert Bakker, Gent 1986, p. 18.)
In het laatste verhaal, ‘Oh land der blinden’, over de dood van zijn broer Guy, komt de snijmachine letterlijk aan bod. Na het pensioen van vader Lanoye en de overname van de zaak in 1985 werden enkele spullen uit de slagerij meegenomen: de bloedkit (een melkbusvormige emmer om bloed van een geslacht dier in te bewaren), de bordjes met handgeschilderde opschriften, en...
‘een kleine al sinds jaren defecte elektrische vleessnijmachine op een prachtige voet, stijl jaren vijftig’.
Sprakeloos
In Sprakeloos(2009) duikt deze snijmachine in een jeugdherinnering op:
‘Niets liever wilde ik dan ook in zulk roze vlees te mogen snijden. Om plakken ham als uit het niets tevoorschijn te mogen toveren met onze elektrische snijmachine, om ze de ene na de andere in waaiervorm te mogen schikken op een tweezijdig inpakpapiertje’.
(Tom Lanoye, Sprakeloos, Prometheus, Amsterdam 2010, p. 229.)
Het object an sich vertelt ook een stukje geschiedenis.
De eerste vleessnijmachine werd uitgevonden door de Nederlander Willem van Berkel in 1898, in de tijd van de mechanisatie van de voedselindustrie. Hij vond een mechanisch apparaat uit dat bestond uit een hol mes en een heen en weer schuivende plaat die het vlees tegen het mes drukte.
Het mes werd aangedreven via een vliegwiel. Van Berkel nam een patent op de machine, en meerdere bedrijven in verschillende landen produceerden snijmachines onder zijn patent. (Mark Wislon, ‘Why these 100-year-old meat slicers are still beloved by chefs’, Fast Company 02/08/2017 [Why These 100-Year-Old Meat Slicers Are Still Beloved By Chefs (fastcompany.com)])
In de jaren vijftig werden er ook elektrische vleessnijmachines gebouwd. Die van de familie Lanoye is er een uit het bedrijf Osborne in Ohio in de Verenigde Staten. De elektrische snijmachines pasten in de jaren vijftig en zestig ook helemaal in de tijdgeest: een tijd van vooruitgang, vernieuwing en optimisme over de toekomst.
Een tijd waarin ook andere praktische machines hun intrede deden, tot bij de mensen thuis: de koelkast, het gasfornuis, de wasmachine.
Vandaag de dag zijn snijmachines zoals dit exemplaar collectors items, kunstwerken op zich.
