Korte samenvatting
Gangreen I: Black Venus handelt over het leven van schrijver Jef Geeraerts in Congo. Geeraerts was assistent-gewestbeheerder in Boma tussen 1955 en 1960. In Black Venus brengt hij 'een ode aan de Congolese vrouwen, die hem seksuele hielpen ontwaken'. De ik-vorm die Geeraerts daarvoor gebruikt en de gedrevenheid waarmee verteld wordt, wekken de indruk van autobiografische authenticiteit. Van een echte autobiografie kan echter niet worden gesproken, omdat er ook een deel fictionalisering aan te pas komt. De klemtoon van het boek ligt op de talrijke seksuele avonturen van de hoofdpersoon met Congolese vrouwen, op zijn drang om op te gaan in de primitieve, paradijselijke natuur en op zijn afkeer van de blanke, westers-christelijke cultuur.
Interessante fragmenten
We selecteerden enkele interessante fragmenten uit de roman. Deze vulden we aan met documenten uit Geeraerts' archief, die meer inzicht geven in de denkwijze van de auteur over het kolonialisme:
Cover handschrift: Voordat Jef Geeraerts het handschrift naar zijn uitgever stuurt, laat hij het lezen door zijn vriend en collega-auteur Paul de Wispelaere. Op de cover schreef Geeraerts deze boodschap, die later ook in het boek zou verschijnen. Het verduidelijkt de keuze voor de titel.
Een boodschap van Jef Geeraerts over het eerste handschrift van Gangreen. In tegenstelling tot de uitgegeven versie was het eerste handschrift nog opgedeeld in hoofdstukken die de naam droegen van de Congolese meisjes en vrouwen waarmee de hoofdpersoon in contact komt.
Fragment 1: In deze versie van het typoscript uit 1967 opent de roman met een passage over Marie-Jeanne, een Congolese vrouw met wie Geeraerts een relatie had.
Fragment 2: Geeraerts beschrijft zijn relatie met Monica, de dochter van planton (= soldaat op wacht) Epapa.
Fragment 3: Beschrijving van de inwijding van het hoofdpersonage bij de Bokoi-stam en een huwelijksceremonie met Mbala.
Fragment 4: Het hoofdpersonage wordt geschorst omwille van zijn persoonlijke contacten met de Bokoi-stam en de manier waarop hij een concessie van Congolese gronden aan de kerk had voorkomen.
Krantenartikel: 'Twee vragen meneer de minister': In oktober 1969 won Geeraerts met Gangreen I de driejaarlijkse Staatsprijs voor literatuur. Er heerste grote verdeeldheid over de vraag of deze toekenning wel terecht was, zelfs binnen de jury. Jurylid Piet van Aken onthield zich om principiële redenen van stemming. 'Staatsprijs voor seks' kopte Gazet van Antwerpen op 10 november 1969. Journalist Gaston Claes noemde Gangreen I 'een aaneenschakeling van erotiek, uitgedrukt in vulgaire vormgeving' en bovendien een 'rotboek' dat de staatsprijs nooit had mogen winnen.
Krantenartikel: 'Geeraerts ontving de Belgische staatsprijs: ’n jammerlijke bekroning': artikel in Het Parool van 15 november 1969 waarin Geeraerts beschuldigd wordt van racisme.
Krantenartikel 'Jef Geeraerts zingt lof der losbandigheid': Naast alle kritiek waren er ook positieve recensies, zoals deze in Het Laatste Nieuws van 23 januari 1969. Recensent Willem M. Roggeman is vol lof over Gangreen I, juist omdat het taboes doorbreekt en omdat in het boek 'de wetten van de christen-moraal worden afgewezen'. Bovendien is het volgens hem een aanklacht tegen het Belgische beleid in Congo. Geeraerts stelt namelijk 'de onbekwaamheid van de staatsbeambten en […] de schijnheiligheid van het kerkelijk gezag' aan de kaak.
Krantenartikel 'Gangreen werd in beslag genomen': Artikel in Gazet van Antwerpen over de inbeslagname van enkele boeken door de B.O.B ( bewakings- en opsporingsbrigade van de politie) in november 1969. Agenten van de B.O.B. nemen in boekhandel Corman in Brussel één exemplaar van Gangreen mee. Over een echte inbeslagname kan bijgevolg ook niet gesproken worden, maar het verhaal wordt in alle media behandeld.
Reportage over Geeraerts in de Knack, 22 november 1972: Journalist Frans Verleyen interviewt Geeraerts over zijn leven in Congo, zijn boeken en de moeilijkheden die hij ondervond bij zijn terugkeer naar België. Verleyen was hoofdredacteur van Knack tussen 1972 en 1983.
Diploma van Geeraerts van de Koloniale Hogeschool in Antwerpen: Geeraerts studeert tussen 1948 en 1952 aan het Universitair Instituut voor de Overzeese Gebieden in Antwerpen. De opleiding was een voorbereiding op een baan in Congo. Op het diploma zie je een overzicht van de vakken.
Verslag: De koloniale ambtenaren werden jaarlijks geëvalueerd. Hiervan werd een verslag opgemaakt waarin werd aangegeven hoe de ambtenaren scoorden op verschillende competenties: initiatief nemen, kennis van de kolonie enz. Geeraerts scoort gemiddeld tot zeer goed. In de tekst wordt meer ingegaan op de sterktes en werkpunten van Geeraerts. Ook zijn houding ten opzichte van de Congolezen wordt besproken.
Artikel Tom Lanoye ‘Waarom "Gangreen" van Jef Geeraerts wél in de literaire canon thuishoort’ Recent werd een nieuwe canon voor de Vlaamse literatuur gepubliceerd. In 2015 werd Gangreen van de toen net overleden Geeraerts in de canon opgenomen, nu, vijf jaar later, wordt het boek uit de lijst gehaald. Lanoye betreurt deze beslissing.
Artikel uit de Humo op 27 juli 2010: 'Wit op zwart: wat jonge vrouwen denken van "Black Venus"'?
Vragen bij de fragmenten
Mogelijke vragen bij de bronnen
Achtergrondinformatie
Geeraerts schreef het boek na zijn terugkeer in België. Hij moest Congo vanwege de onafhankelijkheid vrij abrupt verlaten, wat hij als traumatisch heeft ervaren. Ook de clash met het leven in België was hard voor hem. Geeraerts kon maar moeilijk wennen aan het leven hier en ging schrijven als therapie. De Gangreen-reeks was een manier om de voor hem ingrijpende gebeurtenissen een plaats te geven en dit trauma te verwerken.
De roman speelt zich af tussen 1955 en 1960. De vraag naar onafhankelijk groeide sterk in deze jaren, wat tot opstanden leidde. Vooral de expo van 1958 bracht alles in een stroomversnelling. De op de expo in België aanwezige Congolezen leerden meer over de onafhankelijkheidsstrijd in andere landen, wat hun eisen verscherpte. De onderhandelingen met de Belgische regering verliepen moeizaam. Terwijl er eerst nog gekeken werd naar meer emancipatie voor Congo leidden rellen begin 1959 tot een verklaring van koning Boudewijn dat er gewerkt zou worden naar een volledige onafhankelijkheid. Vanuit de Belgische regering kwamen voorstellen voor een overgangsperiode van 5 tot zelfs 15 à 20 jaar. De Congolese politieke leiders, zoals Lumumba, gingen hier niet meer akkoord. Tijdens de rondetafelconferentie van 20 januari 1960 werd beslist dat er in mei datzelfde jaar verkiezingen zouden worden gehouden en dat op 30 juni Congo volledig onafhankelijk zou worden. Dit betekende dat kolonialen zoals Geeraerts sneller dan verwacht het land moesten verlaten.
Het boek verscheen in 1968. Europa en de VS maakte tijdens de jaren 1960 een seksuele revolutie door. De introductie van de anticonceptiepil speelde hier een grote rol in. Seks en voortplanting/huwelijk werden van elkaar losgekoppeld en er werd vrijer gedacht over seksuele beleving en genot. Black Venus, waarin seksualiteit en seks expliciet aan bod komen, werd dan ook als bevrijdend gezien en in liberale kringen positief onthaald.
Wie was Jef Geeraerts?
Jef Geeraerts, geboren in 1930, studeert politieke en administratieve wetenschappen aan de Koloniale Hogeschool in Antwerpen. In 1954 wordt hij assistent-gewestbeheerder in Boma en tussen 1959-1960 is hij hoofd van een militaire pacificatie-eenheid. Na zijn terugkeer naar België studeert hij Nederlands aan de VUB. Zijn eerste romans handelen over Congo, maar het grootste deel van zijn oeuvre bestaat uit thrillers en politieromans. Geeraerts staat bekend om zijn grondige voorbereidingen en onderzoek voor zijn romans. Hij kreeg verschillende prijzen in zijn carrière o.a. voor Ik ben maar een neger, Gangreen 1 en de Zaak Alzheimer.
