Oorlogsdagboek Harderwijk

Na de val van Antwerpen kwamen 13.000 Belgische soldaten terecht in het Nederlandse interneringskamp van Harderwijk. Een van hen, Henri Picard, hield er een dagboek bij. Elke week publiceert het Letterenhuis een fragment uit dat dagboek.

De jonge Antwerpse advocaat Henri Picard vertelt in zijn dagboek over het reilen en zeilen in het kamp van Harderwijk, en hoe het uitgroeit tot een heus dorp met een bibliotheek, een schouwburg, scholen, sportvelden, een drukkerij, maar ook met typisch Belgische problemen.

Personages en begrippen

Korte situering van personages, tijdschriften, verenigingen en gebeurtenissen uit het dagboek van Harderwijk.

Ieder redeneert volgens zijn eigen vermogen.

Dinsdag 25 mei 1915

25 mei 1915 - Staaltjes van gereformeerd redeneren. Een Hollandse dokter die vaccinatiebriefjes na moet, is snel op zijn teentjes getrapt. Ook kolonel De Pauw voelt zich in zijn gezag aangetast. En krantenartikels leiden tot vreemde reacties.

Nekkramp in het kamp!

Donderdag 20 mei 1915

20 mei 1915 - Picard heeft last van jeuk wanneer hij voor de eerste maal in de Groote Poortstraat slaapt. In het kamp is een geval van hersenvliesontsteking vastgesteld en worden de nodige maatregelen genomen.

Is het nu Henri of Henriette Picard?

Zondagnamiddag 16 mei

16 mei 1915 - Waarin Picard goed en slecht nieuws krijgt van ontsnapte geïnterneerden, op ziekenbezoek gaat, eindelijk zijn kamer huurt, kritiek geeft op de tweede stelling van Van Cauwelaert en brieven schrijft onder een vrouwennaam, omdat zijn gewone post niet aankomt.

Nachtpermissies en de Wijngaard des heeren

12 mei (woensdag)

12 mei 1915 - Het probleem met de nachtpermissies wordt opgelost. Het passantenhuis wordt definitief afgezegd. En Lemauvais heeft het weer moeilijk. Maar dankzij hem ontdekken we waarom iedereen zo geconcentreerd het kegelspel volgt.

Een en ander over Tonio d’Ancona

Maandag 10 mei 1915 (vervolg)

10 mei 1915 (vervolg) - Bezoek van Tonio d’Ancona, die komt praten over zijn syndicaat, waarmee hij de Duitsers hoopt een hak te zetten. Hij eet samen met Henry Picard Harderwijkse frieten in het kamp.

Leo van Puyvelde lucht zijn hart

Maandag 10 mei 1915

10 mei 1915 - Wat Leo van Puyvelde allemaal vertelde aan Paul de Keyser. Voorts zoekt Picard onderdak in Harderwijk, want nu hij een functie krijgt in het Belgische schooltje, mag hij buiten het kamp wonen. De schoolcommissie bestaat uit Luitenant-Kolonel Victor de Pauw als voorzitter, zijn vrouw als directrice, geniekapitein Charles Ghion als gewoon lid, aalmoezenier Bruno Belpaire als penningmeester en mijnheer Wisse van de lagere school als secretaris.

Er komt een school voor Belgische kinderen

Zaterdag, 8 mei 1915

8 mei 1915 - De echtgenotes van een aantal geïnterneerden hebben zich in Harderwijk gevestigd, en hun (ongeveer 200) kinderen gaan daar naar school. Omdat dit volgens sommige Harderwijkers het onderwijs daar bemoeilijkt, is er een Belgische school opgericht (zie blog van 27 april 1915) waarvoor de inschrijvingen nu in volle gang zijn. Voor Picard wordt een baantje op die school voorzien, waardoor hij in aanmerking komt voor huisvesting buiten het kamp.

Indien de Belgen wisten , wat ik wist

Zondag 2 mei

2 mei 1915 - Picard voelt zich niet lekker. De Harderwijkers proberen kamers te verhuren. Verder vooral praatjes en een dispuut over de zondagsrust.

Strafrecht, Franse lei en een verboden eerste mei

Zaterdag 1 Mei.

1 mei 1915 - Waarin het 1 meifeest in de kiem gesmoord wordt en het kamp lijdt onder het warme weer. En Picard vooral bezig is met zijn lessen.

De ene schilder is de andere niet

Donderdag 29 april 1915.

29 april 1915 - Waarin een rechtszaak nagespeeld wordt, Picard vertelt over zijn nieuwe bibliotheekmedewerker, een man die in Congo gewerkt heeft en zichzelf een schitterend schilder vindt. Precies op dat moment laat een echte schilder van zich horen.

Ontstemming en bedruktheid

27 april 1915

27 april 1915 - Waarin het aantal leerlingen van Picard verdubbelt, Annez wordt vervangen door een kladschilder, Van Bedaf in Engeland gefeliciteerd wordt omdat hij is gevlucht, een school voor Belgische kinderen wordt geopend en Picard zijn ondergoed in veiligheid brengt.

Van den os op den ezel

Zondag 25 april 1915

25 april 1915 - Een gewone zondag, waarin eigenlijk niets gebeurt. Tijd voor wat koetjes en kalfjes. Geroddel en geruchten dus. Over ‘stikbommen’ bijvoorbeeld.

Een prangende getuigenis van een onbekende soldaat

Vrijdag 23 april 1915 (vervolg)

23 april 1915 (vervolg) - Waarin Picard verslag uitbrengt van het verhaal van soldaat die niet hoog opheeft van de houding van sommige Belgische legercommandanten. Het lijkt alsof hij de naam van de soldaat niet kent, maar waarschijnlijk vervangt hij de naam bewust door drie puntje.

Daar is J. Anton van Vessem weer

Vrijdag 23 april 1915

23 april 1915 - Waarin de bibliothecaris van Bibliotheek A, Henri Picard dus, financiële besognes heeft. Tot overmaat van ramp komt de Nederlandse activist Van Vessem weer langs met een overvloed aan berichten en politieke weetjes. Picard heeft er wat moeite mee om het logisch en bondig samen te vatten.

Stank voor dank

Donderdag 22 april

22 april 1915 - Waarin de schilder Jules Canneel gevierd wordt en we leren dat Walen die helpen bij het blussen van een brand, zwaar gestraft worden. Maar eerst komt Anton van Vessem op bezoek, een Nederlandse steunpilaar van de activisten.

1ste les Handelsrecht

Maandag 19 april

19 april 1915 - Het incident van de niet-saluerende soldaten blijft nog even nazinderen. Maar toch is Henri Picard nu vooral bezig met zijn lessen en zijn leerlingen. Het is allemaal nieuw en moet nog wat groeien.

Vous ne saluez donc pas?

Zaterdag, 17 april 1915

17 april 1915 - De onverdraagzaamheid neemt toe. Niet alleen tussen Vlamingen en Walen, maar ook tussen hogeren en lageren in rang, en vreemd genoeg lijken Belgen en Nederlanders ook genoeg van mekaar te krijgen.

Het aantal leraars stijgt met den dag!

Vrijdag 16 april

16 april 1915 - Er broeit weer wat in het Algemeen Nederlands Verbond. En het feit dat het lesgeven vergoed wordt, geeft scheve ogen.

Zeven dagen provoost!

Dinsdag, 13 april

13 april 1915 - Hoe lentebloesems doen denken aan oorlog. En Frans van Bedaf wil de tot ridder geslagen journalist en frontsoldaat Leo van Hoorick gaan feliciteren maar krijgt geen toestemming het kamp te verlaten. Integendeel, op basis van valse beschuldigingen dreigt hij al zijn permissies te verliezen.

De school opent!

Donderdag, 8 april

8 april 1915 - Op 8 april verjaart koning Albert I, de eerste koningsverjaardag van de oorlog. Maar er gaat meer aandacht naar de opening op 10 april van de werkschool, in aanwezigheid van de Belgische minister van Kunsten en Wetenschappen Prosper Poullet. Maar als er één ding duidelijk wordt in deze dagboekstukjes is het wel dat er een taalprobleem is in het kamp.

Tweede Paasdag

Maandag. 2den Paaschdag. 5 april

5 april 1915 - De Nederlandse journalist Derk Hoek (Frank Gericke) vindt dat Vlaanderen aan zijn zelfstandigheid moet werken. Picard meent wel dat in de oorlogsomstandigheden het Belgische gevoel niet moet worden aangetast. Hoek verdedigt Streuvels.

Goede Vrijdag.

2 april (Goede Vrijdag)

2 april 1915 - De melancholie van den vallenden avond, een klucht die een blijspel is en een positief slechte haring, als onderdeel van het maal als van een veroordeelde.

De lente is in ’t land.

Woensdag 31 maart

31 maart 1915 - Weerzien met een oude bekende. Het vertrek van vriend Annez maakt Picard een beetje weemoedig. Maar de aanblik van het lentelandschap maakt hem zowaar lyrisch en doet hem aan thuis denken.

Lemauvais is nog de slechtste niet.

Maandag 29 maart

29 maart 1915 - Over brievensmokkel, lafaards, kiekens, politiek, schreeuwende toneelamateurs en echte vriendschap.

Zorgen om de algemene gezondheid.

Zondagnamiddag 28 maart (2)

28 maart 1915 (vervolg) - Er zijn de laatste tijd nogal wat soldaten gestorven, waardoor het gerucht ontstaat dat er typhus heerst in het kamp. Dr. Grunsweig zorgt voor wat opheldering, niet alleen over de typhus, maar ook over zichzelf.

Verscherping van de staat van beleg.

Zondagnamiddag 28 maart

28 maart 1915 - Zondag, een beetje een lome dag. Maar over een week begint de werkschool en gaat Picard het vak Handelsrecht geven. Extra werk, maar ook extra bezoldiging. En er zijn nog meer winstgevende activiteiten in het kamp; iedereen wil een stukje van de koek.

Bezoek van Edgar Rietjens.

Maandag 22 maart.

22 maart 1915 - De in Nederland studerende Sint-Truienaar Edgar Rietjens komt op bezoek. Hij geeft zijn visie op de oorlogssituatie, het wanbeleid van de Belgische regering en zingt de lof van de activistische 'Vlaamsche Post' ten nadele van 'De Vlaamsche Stem'. En zou Nederland nu toch in de oorlog betrokken raken?

Budgettaire aangelegenheden en de eerste sterfgevallen.

Donderdag 18 maart

18 maart 1915 - De legerleiding vindt een strikte scheiding tussen soldaten en burgers noodzakelijk, en dat heeft ook financiële consequenties. Voorts eist het soldatenleven zijn tol. Er sterven op korte tijd enkele soldaten. De begrafenis verloopt volgens een vast ritueel.

Doktor Grunsweig, I presume?

15 maart

15 maart 1915 - Waarin Henri Picard iemand ziet die hem bekend voorkomt maar die hij niet in het kamp verwacht; en korporaal Géna zegt dat hij door de soldaten stevig onder handen is genomen omdat ze hem als een Duitse spion beschouwen; of had Gena (weer) een glaasje te veel op?

Is de ‘man met het baardje’ een dief?

15 maart 1915

15 maart 1915 - Picards collega van de bibliotheekcommissie, de man met het baardje, wordt verdacht van het ontvreemden van kleinigheden. Waar rook is, lijkt ook wel vuur te zijn. Kortom, een onverkwikkelijke zaak.

Een postkaart met een ‘leven’.

7 maart

7 maart 1915 - Henri Picard ontvangt een heel speciaal stukje post. Hij wil graag wat langere stukken schrijven, maar wordt telkens onderbroken. Dit keer moet hij met nieuwkomer Paul de Keyser de stad in.

De kerstdagen

Vrijdag 24 december

24 december 1915 - Hoe Picard kerstavond en kerstdag doorbrengt.

Sinterklaas en Zwarte Jan

Maandag 6 dec

6 december 1915 - Waarin we een paar maanden en 300 bladzijden dagboek overslaan om aandacht te besteden aan het grote kinderfeest. Picard en Annez kruipen in de huid van de kindervriend en zijn knecht en bezoeken de lagere school in Harderwijk. Goed om te weten is dat Picard als leraar nu een kamer in de stad huurt bij mevr. Jansen. Van Cleemputte, die samen de kamer samen met Picard bewoonde, heeft ondertussen zijn job als leraar opgegeven.

Slecht weer en andere incidenten

28 februari

28 februari 1915 - Henri Picard gaat naar een wielerwedstrijd, die echter afgelast wordt door het slechte weer. In het kamp wordt hij Monsieur l’Avocat genoemd en komt men voor van alles bij hem te rade. Ook zijn artikel in De Vlaamsche Stem blijft voor beroering zorgen, vooral bij mensen die het niet gelezen hebben.

Voor het eerst naar de Harderwijkse schouwburg

25 februari 1915

25 februari 1915 - Henri Picard gaat naar het toneel in de Schouwburg van Harderwijk en klaagt over controles bij het betreden van het kamp

Harderwijker kronieken

De Vlaamsche Stem van maandag 22 februari 1915

22 februari 1915 - Onder de titel ‘Harderwijker kronieken. Een ontruimde kazerne’ verscheen een artikel van Henri Picard in De Vlaamsche Stem. Omdat over het artikel nogal wat te doen is in het kamp, geven we het hier integraal.

Te veel mannen en te weinig vrouwen

22 februari: School A. Vischmarkt

22 februari 1915 - Henri Picard is ziek geweest en heeft daardoor zijn dagboek enige tijd laten liggen. Een van de nieuwe medewerkers van de bibliotheek blijkt een vage kennis uit Gent te zijn. En wat een vrij normaal verzoek leek, leidt tot drie dagen kamparrest.

Grootse plannen

17 februari 1915

17 februari 1915 - De plannen voor een verhuis naar Amersfoort zijn definitief van de baan. Er zouden integendeel nog geïnterneerden van Amersfoort naar Harderwijk komen. En in Harderwijk zou met onderwijs voor de soldaten gestart worden. Verder is er nieuwe Vlaamse krant verschenen, de eerste die in Nederland uitgegeven wordt, en wordt Picards medewerking gevraagd.

Post, post en nog eens post

Kamp v. Harderwijk: 15 februari (vervolg)

15 februari 1915 (vervolg) - Voor een laatste keer heeft Henri Picard het nog eens uitgebreid over het reilen en zeilen van de post. Hieruit blijkt ook dat het nauwe verband tussen zijn dagboek en de brieven die hij eruit distilleert. Hij verneemt ook dat de verhuis naar Amersfoort afgewezen is, maar hij weet nog niet dat er belangrijke gebeurtenissen op til zijn in het kamp. Maar dat is voor een volgende post.

Even op het strafbankje

Kamp v. Harderwijk: 15 februari

15 februari 1915 - Henri Picard is ziek geweest en heeft daardoor zijn dagboek enige tijd laten liggen. Een van de nieuwe medewerkers van de bibliotheek blijkt een vage kennis uit Gent te zijn. En wat een vrij normaal verzoek leek, leidt tot drie dagen kamparrest.

Een doordeweekse zondag: en altijd zijn de Belgen de sterksten

Zondag 24 januari

24 januari 1915 - Henri Picard weet nog steeds niet wat de toekomst zal brengen, maar vraagt een overplaatsing naar Amersfoort aan. Verder kuiert hij door de zondag.

Op bezoek bij enkele Harderwijkers

Woensdagavond 20 jan

20 januari 1915 - Henri Picard beslist voorlopig nog niet naar Kamp Amersfoort te gaan, maar in Harderwijk zijn werk af te maken. In zijn vrije tijd leert hij een aantal Harderwijkse burgers beter kennen.

De club der universitairen

16 januari - Zaterdagavond

16 januari 1915 - Henri Picard beschrijft hoe de universitairen in het kamp samen proberen op te trekken.

Op bezoek bij dominee De Lange

29 december 2014 - Dinsdagavond

29 december 2014 - Henri Picard is een beetje verwonderd over de openheid van de Harderwijkenaren.

Schurft of niet?

28 december 1914 (vervolg)

28 december 1914 (vervolg) - Henri Picard opent een rubriek over gezondheidsproblemen.

Problemen met de post en toch nog een gezellig kerstfeest

28 december 1914

28 december 1914 - Henri Picard stelt vast dat brieven versturen met de post niet altijd het gewenste resultaat levert.

Een dagboek als antwoord op een brief

27 december 1914 - Zondagavond na Kerstmis

27 december 1914 - Een schets van de gebeurtenissen voorafgaand aan het dagboek, gevolgd door de eerste dagboekbladzijden, honderd jaar geleden geschreven.